Gezondheidspatronen bij ouderen
Op basis van onderzoek naar hoe Utrechtse ouderen (65 jaar en ouder) hun gezondheid ervaren, onderscheiden we vijf gezondheidsgroepen.
Figuur 4. Percentage en aantal Utrechtse ouderen in vijf groepen met verschillende gezondheidspatronen
De belangrijkste gezondheidsverschillen tussen ouderen in deze vijf groepen hebben te maken met:
- Hoe goed zij hun eigen gezondheid ervaren
- Hoe beperkt zij zijn in het dagelijkse leven vanwege gezondheidsproblemen
- Hun risico op psychische problemen
- Hoe vaak zij zich gelukkig voelen
Een oudere is onderdeel van een gezondheidsgroep als de huidige gezondheid van die persoon het meest lijkt op het gemiddelde gezondheidspatroon van deze groep. De gezondheid van 65-plussers in een gezondheidsgroep lijkt dus op elkaar, maar is niet identiek. De indeling van ouderen in een van de vijf groepen ligt ook niet vast. Het gezondheidsbeeld van een 65-plusser kan veranderen in de tijd, waarna het meer in het patroon van een andere groep kan gaan passen. Dit komt vaker voor bij ouderen uit groepen die al erg op elkaar lijken.
Naast gezondheidsverschillen tussen de groepen zijn er ook verschillen in de kansen op gezondheid beïnvloeden. De mentaal ongezonde groep ouderen met lage kwaliteit van leven en de zeer ongezonde groep verschillen vooral in kansen op gezondheid van de zeer gezonde groep door:
- minder mogelijkheden voor veerkracht
- moeite met het begrijpen van schriftelijke gezondheidsinformatie
- ontevredenheid over de woning en woonomgeving
Veerkracht en gezondheidsvaardigheden
Veerkracht is het proces van aanpassen aan of omgaan met belangrijke bronnen van stress of trauma, ook wel uitdagingen genoemd. De gewenste uitkomst van veerkracht is het behouden van gezondheid/welzijn, of een betere gezondheid/welzijn dan verwacht gezien de ervaren tegenslag. Veerkracht verschilt tussen situaties en levensfases. Het aanpassen en terugveren bij tegenspoed is makkelijker als er hulpbronnen beschikbaar zijn. Dit kunnen hulpbronnen van het individu zijn (bijvoorbeeld sociale, digitale en gezondheidsvaardigheden en ook materiele hulpbronnen zoals geld) en hulpbronnen in de omgeving (bijvoorbeeld sociale contacten, zorg- en hulpverlening en vrijwilligerswerk). Veerkracht beïnvloedt de kansen op gezondheid omdat mensen met voldoende mogelijkheden tot veerkracht meer mogelijkheden hebben tot een gezond leven (en andersom).
De mate van veerkracht is gemeten met vijf stellingen. Ouderen geven hierbij bijvoorbeeld aan hoe goed ze in de afgelopen vier weken konden omgaan met tegenslag en hoe goed ze in de afgelopen vier weken oplossingen konden vinden in moeilijke situaties.
Gezondheidsvaardigheden zijn belangrijke voorwaarden voor een gezonde leefstijl en gezond gedrag. Om goed te kunnen zorgen voor je eigen gezondheid is het wenselijk informatie hierover te kunnen vinden, lezen, begrijpen en toe te passen. Beperkte functionele gezondheidsvaardigheden hangen samen met een slechtere (ervaren) gezondheid en een grotere kans om eerder te overlijden.
Er zijn verschillende definities van gezondheidsvaardigheden, van smal tot breed. In de monitor is gekozen voor de basale functionele gezondheidsvaardigheden. Er is gevraagd naar moeite met het begrijpen van schriftelijke gezondheidsinformatie en met het invullen van medische formulieren.
20% voelt zich zeer gezond
20% van de Utrechtse ouderen (65 jaar en ouder) voelt zich zeer gezond. Dit zijn 8.000 ouderen. Zij hebben weinig tot geen klachten of risico’s op het gebied van kwaliteit van leven, lichamelijke en mentale gezondheid. 15% van de ouderen uit deze groep heeft een langdurige ziekte of aandoening, maar niemand voelt zich ernstig beperkt door problemen met hun gezondheid. De leefstijl van de Utrechtse ouderen die zich zeer gezond voelen is overwegend gunstiger of gelijk aan het Utrechts gemiddelde. Toch heeft ook in deze groep ongeveer de helft van de 65-plussers overgewicht, 9% drinkt overmatig alcohol en 9% rookt.
Figuur 5: Gezondheidspatroon van ouderen die zich zeer gezond voelen
Ouderen uit deze groep hebben vaker dan gemiddeld een hbo- of wo-opleiding afgerond, hebben minder vaak moeite met rondkomen en wonen vaker samen. Deze ouderen zijn iets jonger dan de gemiddelde Utrechtse oudere en vaker man.
Figuur 6: Sociaal-demografische kenmerken van ouderen die zich zeer gezond voelen
De zeer gezonde groep is relatief groot in West en komt minder vaak voor in Overvecht.
Figuur 7: Percentage ouderen die zich zeer gezond voelen, per wijk
28% voelt zich goed gezond
28% van de Utrechtse ouderen voelt zich goed gezond. Dit zijn ruim 11.000 ouderen. Zij hebben weinig klachten op het gebied van kwaliteit van leven, lichamelijke en mentale gezondheid. Maar bij deze groep zijn gezondheidsrisico's aanwezig. 44% heeft een verhoogd risico op psychische problemen, 56% voelt zich eenzaam en 37% is in de afgelopen twaalf maanden een of meer keren gevallen. Daarnaast geeft 48% aan geen vertrouwen in de toekomst te hebben.
Utrechtse ouderen in deze gezondheidsgroep hebben minder vaak overgewicht en bewegen vaker dan gemiddeld. Ongunstig is dat ze vaker overmatig alcohol drinken dan Utrechtse ouderen gemiddeld.
Figuur 8: Gezondheidspatroon van ouderen die zich goed gezond voelen
Utrechtse ouderen die zich goed gezond voelen hebben vaker dan gemiddeld een hbo- of wo-opleiding afgerond, hebben minder vaak moeite met rondkomen en zijn gemiddeld iets jonger. Ook wonen zij minder vaak alleen en zijn ze vaker vrouw.
Figuur 9: Sociaal-demografische kenmerken van ouderen die zich goed gezond voelen
Figuur 10: Percentage ouderen die zich goed gezond voelen
24% voelt zich lichamelijk ongezond
Bijna een kwart van de Utrechtse ouderen behoort tot de groep 65-plussers die zich lichamelijk ongezond voelen, en leefstijl gerelateerde gezondheidsrisico’s hebben. Zij ervaren wel een goede kwaliteit van leven.
Dit zijn 9.500 ouderen. 84% van hen heeft een lichamelijke ziekte of aandoening. 38% heeft een verhoogd risico op psychische problemen. Een kwart heeft ernstig overgewicht en bijna driekwart beweegt onvoldoende. Op alle andere aspecten van gezondheid verschilt deze groep niet van Utrechtse ouderen gemiddeld. Slechts 7% is ernstig beperkt door problemen met hun gezondheid.
Figuur 11: Gezondheidspatroon van ouderen die zich lichamelijk ongezond voelen
Alt-tekst: Ouderen die zich lichamelijk ongezond voelen, hebben een minder goed ervaren gezondheid en meer langdurige ziekten dan gemiddeld. Ze hebben vaker overgewicht en bewegen vaker onvoldoende. Hun kwaliteit van leven is beter dan gemiddeld.
Utrechtse ouderen in deze groep zijn gemiddeld iets ouder en hebben vaker dan gemiddeld geen opleiding of een basis- of vmbo-opleiding afgerond. Ook moeten ze vaker opletten om rond te komen. Het aantal vrouwen in deze groep is hoger dan gemiddeld.
Figuur 12: Sociaal-demografische kenmerken van ouderen die zich lichamelijk ongezond voelen
In alle wijken wonen ongeveer evenveel Utrechtse ouderen die zich lichamelijk ongezond voelen. Uitzondering hierop is Leidsche Rijn, waar meer 65-plussers uit deze groep wonen.
Figuur 13: Percentage ouderen die zich lichamelijk ongezond voelen
Alt-tekst: 31% van de ouderen in de wijk Leidsche Rijn voelt zich lichamelijk ongezond. Dit is vaker dan gemiddeld in Utrecht.
15% voelt zich mentaal ongezond en heeft een lage kwaliteit van leven
15% voelt zich mentaal ongezond en heeft een lage kwaliteit van leven. Dit zijn 6.000 65-plussers. 86% van deze Utrechtse ouderen vindt de eigen gezondheid niet goed. Zij hebben bijna allemaal een verhoogd risico op psychische problemen. 64% voelt zich niet vaak gelukkig en 33% is ernstig eenzaam. Op het gebied van lichaamsgewicht, alcoholgebruik en beweging is de leefstijl gelijk aan het Utrechts gemiddelde. Slaapproblemen en roken komen wel vaker voor: 30% heeft slaapproblemen en 16% rookt. Er is sprake van een stapeling van problemen bij deze 65-plussers.
Figuur 14: Gezondheidspatroon van ouderen die zich mentaal ongezond voelen en een lage kwaliteit van leven hebben
Utrechtse ouderen die zich mentaal ongezond voelen en een lage kwaliteit van leven hebben, hebben vaker enige moeite met rondkomen. 52% heeft geen opleiding, basisonderwijs of een vmbo-opleiding afgerond, dat is vaker dan gemiddeld. Hun leeftijd is vergelijkbaar met het Utrechts gemiddelde. Het aandeel mannen en vrouwen in deze groep is ongeveer gelijk.
Figuur 15: Sociaal-demografische kenmerken van ouderen die zich mentaal ongezond voelen met lage kwaliteit van leven
Andere belangrijke verschillen tussen deze groep ouderen en de zeer gezonde groep is dat zij minder mogelijkheden voor veerkracht hebben, vaker ontevreden zijn over hun woning en woonomgeving en vaker moeite hebben met het begrijpen van schriftelijke gezondheidsinformatie.
Figuur 16: Veerkracht, tevredenheid over woning en woonomgeving, en begrijpen van schriftelijke gezondheidsinformatie van ouderen die zich mentaal ongezond voelen
In alle wijken wonen ongeveer evenveel ouderen die zich mentaal ongezond voelen en een lage kwaliteit van leven hebben.
Figuur 17: Percentage ouderen die zich mentaal ongezond voelen en lage kwaliteit van leven hebben, per wijk
12% voelt zich zeer ongezond
Een op de acht 65-plussers voelt zich zeer ongezond. Dit zijn bijna 5.000 Utrechtse ouderen. Bijna niemand uit deze groep heeft een goede ervaren gezondheid. 50% is ernstig eenzaam en 52% heeft een hoog risico op psychische problemen. Daarnaast is 55% ernstig beperkt vanwege gezondheidsproblemen en is 43% van deze ouderen twee keer of vaker gevallen in het afgelopen jaar. 33% heeft obesitas.
Ouderen in deze groep hebben problemen op bijna alle aspecten van gezondheid. Uitzondering is dat deze groep niet vaker rookt of overmatig alcohol drinkt dan gemiddeld.
Figuur 18: Gezondheidspatroon van ouderen die zich zeer ongezond voelen
Alt-tekst: Ouderen die zich zeer ongezond voelen scoren op bijna alle aspecten van gezondheid ongunstiger dan gemiddeld in Utrecht.
Utrechtse ouderen die zich zeer ongezond voelen zijn ouder dan gemiddeld en hebben vaker moeite met rondkomen. 71% heeft geen opleiding, basisonderwijs of een vmbo-opleiding afgerond en 59% van hen is vrouw.
Figuur 19: Sociaal-demografische kenmerken van ouderen die zich zeer ongezond voelen
Andere belangrijke verschillen tussen Utrechtse ouderen die zich zeer ongezond gezond voelen en ouderen die zich zeer gezond voelen, zijn dat zij minder mogelijkheden voor veerkracht hebben, vaker moeite hebben met het begrijpen van schriftelijke gezondheidsinformatie en dat zij vaker ontevreden zijn over hun woning en woonomgeving.
Figuur 20: Veerkracht en begrijpen van schriftelijke gezondheidsinformatie en tevredenheid woonsituatie bij ouderen die zich zeer ongezond voelen
Utrechtse ouderen die zich zeer ongezond voelen, wonen vaker dan gemiddeld in de wijken Overvecht en Noordwest. In de wijken Noordoost, Binnenstad, Leidsche-Rijn en Vleuten-De Meern wonen minder vaak ouderen uit deze groep.
Figuur 21: Percentage ouderen die zich zeer ongezond voelen, per wijk
